О чём нельзя забывать в эсперанто Pri kio ne forgesu en Esperanto (x) Copyleft, Marїnais, 17.02.2005 Автор языка эсперанто Людовик- La auxtoro de lingvo Esperanto Лазарь Маркович Заменгоф не оставил Ludovik-Lazar Markovicx Zamengof ne исчерпывающего описания своего изо- restigis totalan priskribon por sia бретения, предоставив делать это в inventajxo, disponiginte fari cxi процессе практики своим продолжате- tion dum praktiko al la posteuloj. лям. Обнародовав свою идею, он ско- Proklaminte sian ideon, li baldaux ро обнаружил, что принципы, положе- konis, ke principoj, metitaj far li нные им в её основу, очевидны дале- en gxian bazon, estas evidentaj ко не всем, и в последующем разъяс- gravece ne al cxiuj, kaj poste eks- нял их, отвечая на вопросы, возни- plikadis gxijn, respondante deman- кавшие у других в процессе употреб- dojn, aperantajn de aliaj dum uzado ления и развития языка. kaj evoluado la lingvon. К сожалению, как показывает Bedauxrinde, kiel empirio mon- опыт, сейчас, спустя более ста лет, tras, nun, post pli ol cent jaroj, некоторые из этих принципов совре- iuj el tiaj principoj estas tre менными эсперантистами изрядно за- forgesitaj far modernaj Esperantis- быты, вплоть до того, что в умах toj, ecx gxis, ke en pensaroj de части из них они подверглись полно- parto el sxlij gxij suferis plenan му извращению. Причина этого в том, perversiigon. La kauxzo de tio es- что чрезвычайная похожесть эсперан- tas, ke ega Esperanta simileco mul- то на многие привычные нам национа- tajn niajn rutinajn naciajn ling- льные языки провоцирует людей бесс- vojn provokas ulojn al senkonscia ознательно переносить на него мно- transportado en gxin ankaux multajn гие выработанные нами по этим язы- stereotipojn generitajn far ni laux кам стереотипы. Однако, за этой cxi lingvoj. Tamen, malantaux tia внешней схожестью кроется одно глу- unuavida simileco latentas grava бокое различие, делающее такой пе- diferenco iganta tian transportadon ренос нередко совершенно неприемле- ofte absolute neakceptebla: spite мым: в отличие от национальных язы- naciajn lingvojn, kiujn estas natu- ков, которые являются естественными raj kaj ekzistas spontane, Esperan- и существуют стихийно, эсперанто ─ to estas lingvo artefarita, PLANA, язык искусственный, ПЛАНОВЫЙ, и су- kaj ekzistas RACIE laux difinitaj ществует ОСМЫСЛЕННО по определённым PRINCIPOJ. Kaj iuj el tiaj princi- ПРИНЦИПАМ. И некоторые из этих при- poj ne nur tute nekonataj en natu- нципов не только совершенно незна- raj lingvoj, sed iufoje eksplicite комы естественным языкам, но иногда kontrastaj gxijn. и прямо им противопоставлены. Kauxze de tio mi kolektis sube Ввиду этого ниже мною собраны plej gravajn citajxojn el Zamengofa важнейшие цитаты из работы Заменго- verko [L.-L.M.Zamenhof. Lingvaj фа [Zamenhof L.-L.M. Lingvaj res- respondoj: Plena kolekto. ─ Rusio, pondoj: Plena kolekto. ─ Rusio, Je- Jekaterinburgo: Sezonoj, 1992. ─ katerinburgo: Sezonoj, 1992. ─ Pa- Parizo: Esperantista Centra Libre- rizo: Esperantista Centra Librejo, jo, 1927], eksplikantajn, kiel li 1927], объясняющие, как он видел opiniis pri evoluado kaj uzado Es- развитие и употребление эсперанто, peranton, en kompreno kaj sekvado в понимании и следовании которым kiujn uzantoj la lingvon montras пользующиеся языком демонстрируют plej oftaj problemoj en praktiko. наиболее частые проблемы на практи- Cxi citajxojn devas memori cxiu Es- ке. Эти цитаты необходимо помнить perantisto, gxijn oni devas studi каждому эсперантисту, их необходимо simultane kun adoptado regulojn kaj изучать одновременно с усвоением leksikon, meti al cxiu lernilo, правил и лексики, прилагать к кажд- cxar gxij prezentas la plej grandan ому учебному пособию, поскольку они difikultecon en adoptado Esperan- представляют собой самую большую ton: neceso pasxi trans fundamen- ТРУДНОСТЬ в освоении эсперанто ─ tajn rutinojn, akiritajn far ni kun необходимость перешагнуть через не- niaj naturaj naciaj lingvoj. Scio которые фундаментальные привычки, cxi principojn estas necesa parto приобретаемые нами с нашими естест- de scio la lingvon, kaj ulo ne in- венными национальными языками. Зна- das esti opiniata estiel plene mas- ние этих принципов является необхо- tranta Esperanton, se sxli cxi димой частью знания языка, и чело- principojn ne scias aux ne sekvas век не может считаться владеющим gxijn. эсперанто в полной мере, если он эти принципы не знает или не следу- ет им. 1 "В каждом живом языке допустимо то- "En cxiu vivanta lingvo estas per- лько то, что кто-то другой уже исп- mesita uzi nur tiujn formojn, kiujn ользовал до вас; но в международном aliaj personoj jam uzis antaux vi; языке* вы должны подчиняться только sed en la lingvo internacia* oni ЛОГИКЕ." devas obei sole nur la LOGIKON." [Pri la esprimo "estu timata"] "... разница между языком естестве- "... la diferenco inter lingvo na- нным и языком искусственным состоит tura kaj lingvo artefarita konsis- в том, что в то время как в первом tas en tio, ke, dum en la unua oni вы должны изъясняться только так, devas uzi nur tiujn formojn, kiujn как изъяснялись хорошие авторы, а uzas bonaj verkistoj, kaj uzado de использование чего-то более логичн- formo pli logika estas MALPERMESA- ого ЗАПРЕЩЕНО, ─ в искусственном TA, ─ en lingvo artefarita cxiu ha- языке каждый имеет право использо- vas la rajton uzi formon pli logi- вать вариант более логичный, даже kan, kvankam neniu gxis nun gxin если до сих пор его ещё никто не uzis..." использовал..." [Pri "sidigxi" kaj "eksidi"] => Говорите на эсперанто так, как => Parolu Esperante laux logiko. логично. Говорят ли так другие ─ Cxu same parolas aliaj ─ ne gravas. значения не имеет. * ─ sub "lingvo internacia" kompre- * ─ под "международным языком" по- natas Esperanto; tio estis gxia no- нимается эсперанто; так он называл- mo unuatempe [Deveno de la nomo Es- ся на первых порах [Deveno de la peranto]. nomo Esperanto]. 2 "... в искусственном языке каждый "... en lingvo artefarita cxiu ha- имеет право использовать вариант vas la rajton uzi formon pli logi- более логичный, даже если до сих kan, kvankam neniu gxis nun gxin пор его ещё никто не использовал, и uzis, kaj li povas esti konvinkita, может быть уверен, что если его ва- ke se lia formo estas efektive bo- риант действительно лучше, он вско- na, gxi baldaux trovos multajn imi- ре обретёт множество последователей tantojn kaj iom post iom elpusxos и постепенно вытеснит вариант ста- la malpli logikan, kvankam gxis nun рый, менее логичный, хотя и более pli uzatan formon malnovan." употребимый пока." [Pri "sidigxi" kaj "eksidi"] "Одна из первоочередных задач наших "Unu el la plej cxefaj taskoj de авторов должна заключаться в отра- niaj verkistoj devas esti la ella- ботке языка; поэтому, если какое-то borado de la lingvo; tial, se ia выражение, способное вызвать трудн- esprimo, kiun ne cxiuj tuj kompre- ости с пониманием (например, "elri- nas (ekzemple "elrigardi", "suba- gardi", "subacxeti" и т.п.), предс- cxeti" k.t.p.), sxajnas al ili ne- тавляется им плохим, они должны по- bona, ili devas peni anstatauxigi стараться заменить его выражением gxin per esprimo pli bona..." более удачным..." [Pri la stilo en miaj lastaj verkoj] => Эсперанто находится в постоянном => Esperanto estadas je konstanta движении к совершенству. Поэтому movigxo al perfekteco. Tial ekspe- экспериментировать в нём с новшест- rimentadi en gxi kun novajxoj kaj вами и исправлять существующие не- eliminadi ekzistantajn malperfekte- достатки не только можно, но и дол- cojn oni ne nur darfas, sed devas. жно. 3 "... в эсперанто "непривычность" не "... en Esperanto la "nekutimeco" является серьёзной причиной для не- ne prezentas gravan kauxzon por ne- использования..." uzado..." [Pri "onin" kaj "onia"] => В эсперанто традиции и привычки => En Esperanto tradicioj kaj ruti- играют последнюю роль. Не вы должны noj ludas la lastan rolon. Ne vi свыкаться с привычками остальных, а devas rutinigxi al rutinoj de ali- остальные с вашими доводами, если aj, sed aliaj ─ al viaj argumentoj, они верны. se gxij estas veraj. 4 "... мы не должны стремиться к то- "... ni ne devas peni, ke nia ling- му, чтобы наш язык был СЛИШКОМ точ- vo estu TRO preciza, cxar tiam ni ным, потому что так мы только свя- nin mem nur katenus, kaj ofte, por жем себя и часто для того, чтобы esprimi plej simplan ideon, ni de- выразить простейшую идею, нам при- vus uzi vorton deksilaban; cxiufo- дётся использовать слово из десятка je, kiam ni sen timo de malkompre- слогов; каждый раз, когда мы без nigo povas doni al la uzanto libe- опасения породить непонимание можем recon, ni devas tion cxi fari kaj дать говорящему свободу, мы должны permesi al li uzi lauxvole DIVER- это делать и разрешать ему исполь- SAJN formojn (se ili nur ne estas зовать по желанию РАЗНЫЕ варианты kontraux la legxoj de nia lingvo (если только они не противоречат aux kontraux la logiko aux kompre- правилам нашего языка, логике или nebleco), anstataux postuli, ke li пониманию), вместо того, чтобы тре- nepre uzu cxiam NUR UNU formon." бовать, чтобы он обязательно поль- зовался всегда ТОЛЬКО ОДНИМ вариан- том." [Pri la sufikso "ajx" apud verbaj radikoj] "По моему мнению, щепетильность нам "Laux mia opinio ni devas esti tre следует сохранять только тогда, ко- singardaj nur en tiaj okazoj, en гда возникает несомненная, противн- kiuj ni povus ricevi aux senduban, ая слуху, языковая ОШИБКА или полн- por niaj oreloj malagrablan, ERARON остью неверный смысл; во всех же kontraux la lingvo, aux tute mal- остальных случаях чрезмерная стро- gxustan sencon; sed en cxiuj aliaj гость и скованность ─ избыточна. okazoj tro granda severeco kaj ka- Зачем бессмысленно ограничивать се- tenado estas superflua. En tiaj бя там, где некоторая свобода ника- okazoj, kie kelka libereco alportas ких проблем не приносит?" al ni nenian malutilon, kial ni devus senbezone nin malliberigi?" [Pri la sufikso "eg"] "Я вовсе не отношусь к тем личност- "Mi tute ne apartenas al tiuj per- ям, которые жаждут, чтобы Академия sonoj, kiuj dezirus, ke la Akademio навыдавала как можно больше поста- donadu al ni kiom eble pli da deci- новлений. В языковых вопросах вся- doj. En lingvaj demandoj cxiu su- кое чрезмерное "постановление" ско- perflua "decido" katenas, kaj ni вывает, и мы должны быть с этим оч- devas esti kun gxi tre singardaj; ень осторожны; "постановления" дол- "decidojn" oni devas fari nur en жны приниматься только в тех случа- okazoj de efektiva kaj senduba NE- ях, когда в них есть несомненная CESECO!" НЕОБХОДИМОСТЬ!" [Antauxparolo al la lingvaj respondoj aperintaj en "La revuo" (1910)] "Разумеется, следствием нашей терп- "Estas vero, ke sekve de nia tole- имости будет то, что в течение ка- remeco ni por kelkaj vortoj havos кого-то времени для некоторых слов dum kelka tempo formojn DUOBLAJN будут существовать ДВЕ формы (ekzemple: "evolucio" kaj "evo- (напр., "evolucio" и "evoluo"); но luo"); sed sxajnas al mi, ke estas мне кажется, что намного лучше им- multe pli bone havi en la unua tem- еть для начала БРЕМЯ БОГАТСТВА, чем po ian EMBARASON DE RICXECO, ol ma- усложнять себе жизнь каким-либо lutili al si per ia ne suficxe ma- преждевременным указом, выбросившим tura dekreto, eljxetante el la lin- бы из языка слова, необходимость gvo vortojn, kies eljxetindeco ne которых для нас ещё не вполне яс- estas ankoraux por ni tute certa." на." [Pri la vortoj kun pseuxdosufiksoj] "...но поскольку вопрос не очень "...sed cxar la objekto ne estas важен, то мы думаем, что ещё не tre grava, tial ni pensas, ke ne пришло время определить в нашем venis ankoraux la tempo por difini языке строгие правила для таких то- en nia lingvo severajn regulojn por нкостей." tiuj cxi detaloj." [Pri la reguloj pri la uzado de la interpunkcioj] => В эсперанто не нужно стремиться => En Esperanto oni ne bezonas celi к правилам ради правил, к грамотно- al reguloj por reguloj, al lernado сти ради грамотности. Если вы гово- por lernado. Se vi parolas Esperan- рите на эсперанто в соответствии с te laux gxiaj bazaj reguloj, logike его базовыми правилами, логично и kaj oni komprenas vin gxuste, do vi вас правильно понимают, значит вы parolas korekte. говорите грамотно. 5 "Любая в мире река имеет очень из- "Cxiuj riveroj en la mondo havas вилистое и нерегулярное течение; но fluon tre kurban kaj tre neregulan; если кто-нибудь, с инструментами в sed se iu, kun instrumentoj en la руках, копая канал, вздумает следо- mano, arte fosante kanalon, volus вать этому "закону природы", ─ раз- sekvi tiun cxi "legxon naturan", - ве такое можно будет одобрить или cxu vi lauxdus lin, aux cxu vi ecx хотя бы как-нибудь оправдать? Любой iom povus lin pravigi? Cxiuj ling- естественный язык содержит огромное voj naturaj havas grandan amason da множество нерегулярностей и неу- malregulajxoj kaj malfacilajxoj, - добств, ─ значит ли это, что нам cxu ni ankaux devas sekvi tiun cxi тоже нужно следовать этому "закону "legxon naturan" kaj intence fari природы" и намеренно делать наш яз- nian lingvon malregula kaj malfaci- ык неправильным и неудобным?" la?" [Pri la regulo de la akcento] => Не следует оглядываться и подра- => Ne indas rigardi kaj imiti natu- жать естественным языкам, идти на rajn lingvojn, cedi gxijajn "idiot- поводу у их "закидонов", стремиться ismojn", celi "fleksigi" Esperanton "прогнуть" эсперанто под сложившие- sub stereotipojn imanentaj je gxij. ся в них стереотипы. Единственный Nura orientilo en Esperanto estas ориентир в эсперанто ─ логичность, logikeco, komprenebleco kaj prakti- понятность и практическое удобство. ka oportuneco. 6 "Но я снова обращаю внимание чита- "Sed mi denove atentigas la legan- теля на то, что мои Ответы должны tojn, ke miaj Respondoj devas esti рассматриваться как мнения и советы rigardataj kiel opinioj kaj konsi- сугубо ЛИЧНЫЕ; принимать официаль- loj absolute PRIVATAJ; fari oficia- ное РЕШЕНИЕ о том или ином спорном lan DECIDON pri tiu aux alia duba языковом вопросе имеет право только lingva demando havas la rajton nur наша АКАДЕМИЯ, после голосовательн- nia AKADEMIO..." ого совещания со всем Языковым Ко- митетом." [Antauxparolo al la lingvaj respondoj aperintaj en "La revuo" (1910)] => В эсперанто нет авторитетов, => En Esperanto ne estas auxtorita- включая и его автора. tulo malkrom gxia auxtoro. 7 "Если мы хотим иметь язык всемир- "Se ni volas havi lingvon tutmon- ный, мы должны прежде всего привык- dan, ni devas antaux cxio kutimi нуть оставлять наши ЛИЧНЫЕ вкусы на meti niajn PERSONAJN gustojn sur la последнем плане." lastan planon." [Pri la vorto "kaj"] "... Подобно следованию вкусам лич- "... Egale kiel la sekvado de gus- ным или национальным, бесплодно и toj personaj aux naciaj, estas sen- опасно и следование теоретическим frukta kaj dangxera ankaux la sek- принципам, если мы не отдаём себе vado de teoriaj principoj, se ni ne отчёт в том, имеют ли они какое-то demandas nin, kian praktikan signi- практическое значение. Сторонники fon ili havas. La defendantoj de таких теоретических принципов часто tiaj teoriaj principoj ofte memori- напоминают умника, который, видя, gas la instruitulon, kiu, vidante что во всём животном мире ни один ke el la tuta bestaro nenia speco вид животных не ест печёный хлеб, da bestoj mangxas bakitan panon, делает логическое заключение, что venis al la logika konvinko, ke gxi тот является вредным и невкусным, и ne estas sana kaj bongusta, kaj ko- начинает питаться полевой травой и mencis sin nutradi je kampaj herboj сырым мясом." kaj kruda viando." [Pri la regulo de la akcento] "В той же малой мере, в какой и "Tiel same malmulte, kiel per gus- вкусам ЛИЧНЫМ, мы должны также сле- toj PERSONAJ, ni devas nin ankaux довать в наших предложениях вкусам gvidi en niaj proponoj per gustoj НАЦИОНАЛЬНЫМ, если эти предложения NACIAJ, se la proponoj havas nenian не имеют иной цели как только неум- alian celon ol nur flati nelerte ело угодить той или иной нации..." tiun aux alian nacion..." "... мы никогда не должны идти на "... ni neniam devas obei la sen- поводу беспочвенных прихотей и про- fondajn gustojn kaj la simplan van- стому тщеславию какой-либо отдельн- tecon de ia aparta nacio, cxar tiam ой нации, потому что так мы принё- ni malutilon alportus al nia afero сем в наше дело вреда много, а по- grandan kaj utilon ni alportus al льзы не принесём никому никакой." neniu nenian." [Sxangxoj] => В эсперанто нет места бесполезн- => En Esperanto ne estas spaco por ым, надуманным убеждениям, прихо- senutilaj, tropensitaj konvinkoj, тям, политике, фанатизму. kapricoj, politiko, fanatikismo. 8 "... весьма желательно, чтобы мы не "... estas tre dezirinde, ke ni ne избегали трудных переводов, а наоб- evitu malfacilajn tradukojn, sed орот, выискивали их и преодолевали, kontrauxe, ke ni ilin sercxu kaj поскольку только таким образом наш venku, cxar nur tiamaniere nia lin- язык станет разработанным в полной gvo plene ellaborigxos... tiajn es- мере... выражения, которые должен primojn, kiujn cxiu lingvo nepre обязательно иметь любой язык, мы devas posedi, ni devas peni en tiu должны пытаться тем или иным спосо- aux alia maniero nepre traduki, sed бом непременно перевести, а не про- ne simple eviti ilin, pro timo, ke сто избегать их из опасения, что nia esprimo eble ne placxos al la наши слова могут не понравиться чи- legantoj aux ne cxiuj gxin tuj bone тателю или оказаться не каждому по- komprenos. Unu el la plej cxefaj нятны. Одна из первоочередных задач taskoj de niaj verkistoj devas esti наших авторов должна заключаться в la ellaborado de la lingvo; tial, отработке языка; поэтому, если ка- se ia esprimo, kiun ne cxiuj tuj кое-либо выражение, способное вызв- komprenas (ekzemple "elrigardi", ать трудности с пониманием (наприм- "subacxeti" k.t.p.), sxajnas al ili ер, "elrigardi", "subacxeti" и т. nebona, ili devas peni anstatauxigi п.), представляется им плохим, они gxin per esprimo pli bona; sed se должны постараться заменить его вы- ili, por ne malbeligi sian stilon, ражением более удачным; но если simple evitos tiajn frazojn, ili они, лишь ради красоты стиля, подо- faros al nia lingvo tre malbonan бные фразы просто выкинут, они сос- servon." лужат нашему языку плохую службу." [Pri la stilo en miaj lastaj verkoj] => Простота эсперанто как языка от- => Esperanta lingva simpleco tute нюдь не означает, что речь на нём ne signifas, ke gxia parolo cxiam всегда должна стремиться быть упро- devas celi esti simpligita, unuebe- щённой, одноплановой, лишённой смы- na, igita sen semantikaj nuancoj, словых оттенков, сложных конструкц- komplikaj konstrukciajxoj kaj komp- ий и всем понятной. Серьёзный пере- renebla por cxiuj. Serioza traduka- вод на эсперанто должен стремиться jxo en Esperanton devas celi kon- сохранить все смысловые детали ори- servigi cxiuj semantikajn detalojn гинала, а не выбрасывать их в угоду de la originalo, sed ne forjxeti простоте понимания. gxijn, cedante simplan kompreneble- con. 9 "Как было сказано, основа нашего "Mi diris, ke la fundamento de nia языка должна оставаться полностью lingvo devas esti absolute netu- неприкосновенной, даже если нам ка- sxebla, se ecx sxajnus al ni, ke жется, что тот или иной пункт явля- tiu aux alia punkto estas sendube ется несомненно ошибочным. Это мо- erara. Tio cxi povus naski la pen- жет породить представление, будто son, ke nia lingvo restos cxiam ri- наш язык навсегда останется косным gida kaj neniam disvolvigxos... Ho, и никогда не будет развиваться... ne! Malgraux la severa netusxebleco О, нет! Несмотря на строгую непри- de la fundamento, nia lingvo havos косновенность основы, наш язык име- la plenan eblon ne sole konstante ет все возможности не только посто- ricxigxadi, sed ecx konstate plibo- янно обогащаться, но и постоянно nigxadi kaj perfektigxadi... Ricxi- улучшаться и совершенствоваться... gadi la lingvon per novaj vortoj Обогащать язык новыми словами можно oni povas jam nun... sed tiuj cxi прямо сейчас... только эти слова vortoj devas esti nur rekomendataj, будут существовать как рекомендуе- ne altrudataj..." мые, необязательные..." [Fundamento de Esperanto, Antauxparolo] => В "Universala Vortaro" из "Fund- => En "Universala Vortaro" de "Fun- amento" есть ряд определённо неуда- damento" estas iom certe malbonaj чных слов. Но принцип неприкоснове- vortoj. Sed la principo de "Funda- нности "Fundamento" отнюдь не озна- menta" nesxangxebleco tute ne ega- чает, что это положение невозможно las, ke cxi tio ne eblas esti ko- исправить. Просто, неудачным словам rektigita. Simple, por malbonaj из "Fundamento" нужно рекомендовать "Fundamentaj" vortoj oni rekomendu альтернативы, которые со временем alternativoj, kiuj dum tempo el- вытеснят их, превратив в архаизмы. pusxos gxijn, konvertinte al arka- ismoj.